Birçoğumuz tat alma duyusunu kanıksamışızdır; ama tat alma bozukluğu, bir kimsenin sağlığı ve yaşam kalitesi üzerinde olumsuz bir etkiye neden olabilir. Eğer tat alma duyunuzla ilgili bir sorun yaşıyorsanız, yalnız değilsiniz. Her yıl 200.000’den fazla kişi, tat ve koku duyuları (kimyasal duyular) ile ilgili sorunlar nedeniyle doktora gitmektedir.

Tat ve koku duyuları çok yakından ilişkilidir. Tat alma duyusunu kaybettiğini düşündüğü için doktora giden bazı kişiler, koku almayla ilgili bir bozukluğu olduğunu öğrendiği için şaşırır.

Çiğneme, içme ya da yediklerimizi sindirme yoluyla salınan küçük moleküller, ağızda ve boğazdaki özel duyusal hücreleri harekete geçirdiği zaman tat alma yeteneğimiz oluşur. Bu tat hücreleri, dil ve damaktaki tat alıcılarının içinde ve boğazın yüzeyi boyunca kümelenmiştir. Dilinizin ucundaki küçük tümseklerin birçoğu tat alıcıları içerir. Bir kişi, doğumda, yaklaşık 10.000 tat alıcısına sahiptir; ama 50 yaşından sonra bunları kaybetmeye başlayabilir.

Tat alma hücreleri harekete geçtiğinde, üç özelleşmiş tat siniri aracılığıyla beyne mesajlar gönderir ve beyinde, özel tatlar tanımlanır. Her tat hücresi bir reseptör ifade eder ve bu, en az beş temel tat duyusundan (tatlı, ekşi, acı, tuzlu ve umami) birine tepki verir. Umami (tadı güzel anlamına gelir) tavuk suyu, et ekstreleri ve bazı peynirlerde bulunan glutamattan aldığımız tattır. Farklı tatlara tepki veren tat hücrelerinin dilin ayrı bölgelerinde bulunduğu fikri sıkça rastlanan yanlış bir düşüncedir. İnsanlarda, farklı türlerdeki tat hücreleri dilin her tarafına dağılmıştır.

Tat kalitesi, belli bir yiyeceği nasıl deneyimlediğimizin sadece bir yönüdür. Bir başka kimyasal duyusal mekanizma olan genel kimyasal duyu, özellikle gözlerin, burnun, ağzın ve boğazın ıslak yüzeylerinde bulunan binlerce sinir ucunu içerir. Bu sinir uçları, nanenin ferahlığı ve kırmızı biberin yakıcılığı gibi duyumlara neden olur. Diğer özelleşmiş hücreler, sıcak, soğuk ve doku duyumlarını meydana getirir. Bir şey yediğimiz zaman, beş tat özelliğinden gelen duyumlar, genel kimyasal duyudan gelen duyumlar ve sıcak, soğuk ve doku duyumları yiyeceğin aromasıyla birleşerek bir lezzet algısı oluşturur. Bir armut ya da bir elma yediğimizi bilmemizi sağlayan şey lezzettir.

Tat alma bozukluğuna sahip olduğunu düşünen birçok kişide, aslında koku almayla ilgili bir sorun vardır. Çiğnediğimiz zaman, damakla burnu birleştiren özel bir kanal aracılığıyla koku duyumuzu harekete geçiren aromalar salınır. Eğer bu kanal tıkanırsa (örneğin, burnumuzun nezle ya da grip nedeniyle tıkalı olması gibi) kokular burundaki duyu hücrelerine (bunlar kokularla harekete geçer) ulaşamaz. Sonuç olarak, lezzet alma zevkimizin büyük bir kısmı kaybolur. Koku olmadan, yiyecekler yavan ve tatsız gelir.

En sık görülen tat alma bozukluğu, hayali tat algısıdır; yani ağızda hiç bir şey olmasa da geçmek bilmeyen ve genellikle hoş olmayan bir tadın varlığıdır. Ayrıca tatlı, ekşi, acı, tuzlu ve umami tadını alma yeteneğinde bir azalma da olabilir, bu duruma hipoguzi denir. Bazı insanlar hiçbir tadı algılayamaz; buna aguzi denir. Ama gerçek tat kaybı nadirdir. Çoğunlukla insanlar, tat kaybından ziyade koku kaybı yaşarlar.

Kimyasal duyularla ilgili diğer bozukluklarda, bir koku, tat ya da lezzet bozulmuş olabilir. Disguzi, ağızda sürekli kötü kokulu, tuzlu, ekşi ya da metalik bir tadın olduğu bir durumdur. Disguziye bazen, kişinin ağzında ağrı ve yanmanın olduğu ağız yanması sendromu eşlik eder. Bu sendrom herkesi etkileyebilir, ancak orta yaştaki ve daha yaşlı kadınlarda daha sık görülür.

Hipoguzi: Hipoguzi, kişinin tat alma duyusu azaldığı zaman görülür. Kişi, tatlı, ekşi, tuzlu ya da acı tatları tanımlayamadığı zaman tat kaybı görülür.

Disguzi: Bazı kişilerin ağızlarında genellikle hoş olmayan sürekli bir tat olur, bu duruma disguzi denir.

Lezzet kaybı: Hem tat hem de koku almayla ilgili bozukluklar yaşayan kişilerde lezzet duyusunda azalma olabilir. Lezzet tat (tatlı, ekşi, tuzlu ve acı) ve kokunun yanı sıra doku, renk ve sıcaklığın birleşimidir. Aslında, koku, lezzet duyularının yaklaşık %75’ine katkıda bulunur.

Bazı kişiler tat alma bozukluklarıyla doğar, ama birçok kişide bu durum bir yaralanma ya da hastalıktan sonra gelişir. Tat alma sorunlarının sebepleri şunlardır:

• Üst solunum yolları ve orta kulak enfeksiyonları
• Baş ve boyun kanserleri için radyasyon terapisi
• Böcek ilaçları gibi bazı kimyasallara maruz kalmak ve antibiyotikler ve antihistaminler gibi bazı ilaçları kullanmak
• Kafa yaralanması
• Kulak, burun ve boğazda yapılan bazı ameliyatlar (örneğin, azı dişi ve 20 yaş dişinin çekilmesi ve ortakulak ameliyatı)
• Kötü ağız hijyeni ve dişle ilgili sorunlar